DOMATESİN TARİHÇESİ VE ANAVATANI:

Orta ve Güney Amerika ( Peru’ da And dağları) Domatesin anavatanıdır. Domatesi Avrupa’ya Kristof Kolomb’un Amerika’dan ikinci dönüşünde ( 1498 ) beraberinde getirdiği sanılmaktadır. Domatese ” Goldapfel ” adı Avrupa’da ilk yazı 1554 yılında İtalyan yazarlarından Matthioli tarafından yazılmış ve burada verilmiştir. Diğer bir yazar domatesten ” Liebesapfel ” diye bahsetmiştir.  Altın elma, aşk elması denilen domatesin İngiltere’ ye 1576 yılında girdiği ve hakkındaki ilk yazının 1597 yılında Gerade tarafından yazıldığı bildirilmektedir. Domates Thompson’a göre tropik Amerika’nın yerli bir bitkisi olup Meksika kızılderili kabileleri ” Tomati ” demekte ve onu yemekte idiler. Avrupalı araştırıcılara göre, tomato adı verilen kızılderili olan tomatle, tomati, tomatos adlarının varyantıdır.

Domates 1812 yılında İtalya’da ve özellikle Sicilya adasında geniş ölçüde tarla ziraatı yetiştirilmiştir. İtalyanlar, Avrupa’da domatesi ilk yiyenler ve yetiştirenlerdir. İngilizler, İtalyanlardan 20-30 yıl sonra, İspanyollar ve Orta Avrupalılar domates yetiştiriciliğine başlamış ve yemeklerinde kullanmışlardır. 18. yy’da artık Avrupa’da domates her yerde geniş ölçüde yetiştirilmeye başlanmıştır. Domatesin Türkiye’ ye Osmanlı İmparatorluğu zamanında Trakya’dan ve güneyden girdiği, 1900 yıllarında Adana’ya getirildiği sanılmaktadır.

DOMATESİN BESİN DEĞERİ VE İNSAN SAĞLIĞI BAKIMINDAN ÖNEMİ:

Domates bol ve en ucuz vitamin kaynağıdır. Dünya’da taze olarak yemeklerde diğer sebzelerle  konsantre domates suyu, turşusu,konservesi (soyulmuş,kübik kesilmiş,doğranmış )salçası, pişirilerek, dayanıklı domates suyu, ketçapı, sosu, pulp ve püresi, dondurularak, kurutularak değerlendirilmektedir.

100 GR DOMATESİN BESİN İÇERİĞİ:

20-23 kalori, 1 gr protein, 0,3 gr yağ, 0,6 gr kül, % 93,8 – 96.0 su, 4 gr karbonhidrat, % 2.0 – 3,5 şeker ( % 1,1 glikoz, % 1,2 fruktoz) 0,6 gr ham elyaf ( selüloz), 7-21 mg kalsiyum, 17-28 mg fosfor, 96 mg demir, 1000-1100 IU A vitamini, 264-314 mg potasyum, 19-20 mg magnezyum , 24-69mg klor, 17-28 mg fosfor, 3-10 mg sodyum, 0,5-0,8 mg niacin 20-28 mg C vitamini (askorbik asit ), 0,09 mg thiamin, 0,03 mg riboflavin ve 0,40-0,80 mg K vitamini. Taze, olgun domateslerde % 0,02-0,07 elma asidi, % 0,26-0,50 limon asidi (sitrik asit ) bulunmaktadır.

Ham domateslerde ” solanin ” maddesi bulunmaktadır. Bu zehirli madde, baş ağrısı ve hafif sersemlik yapar. Bu nedenle olgunlaşmamış domatesleri yememek gerekir.

DOMATESİN FAYDALARI:

Domatesin bir çok faydası bulunmaktadır. Cedex Gıda olarak domatesin faydalarından bazılarını sizler için derlerdik.

  • Domates suyu bağırsakların hareketi ve safra kesesinin çalışması üzerine müsbet etki yapar. Pekliği giderir. Damarları yumuşatır, kan tazyikini azaltır, kanı durultur, mide useresini çoğaltır, mineraller vasıtasıyla kanı alkalileştirir.
  • Halk arasında çıban deşmede, vücuda batan diken ve camların çıkarılmasında, arı sokmasında, nasır ve siğillerin tedavisinde, adi ve güneş yanıklığına, sarılık hastalığında karşı kullanılmaktadır.
  • İçinde oksalat billurları bulunduğundan,oksalatların neden olduğu böbrek hastalığına yakalananların az yemesi gerekmektedir.
  • Cildin genç ve güzel kalmasındaki etkisi dolayısıyla birçok tuvalet malzemelerinin terkibine girmiştir. Yüzün kırışık kısımlarına taze sıkılmış domates suyu sürülürse tazelik ve pembelik verir.
  • Zayıflatıcı özelliği dolayısıyla perhiz yiyecekleri arasında yer alır.
  • Domates üre miktarını düşürür.Vücudu gençleştirir.
  • Kalp,karaciğer ve şeker hastaları için çok faydalıdır.
  • Böbrekleri çalıştırarak bol idrar söktürmektedir.
  • Hazmı kolaylaştırır.İştahsızlık çekenlere çok faydalıdır.
  • Hamur işleri,pilav,kuru baklagiller yenirken kolay hazmolmalarını sağlar.
  • Böbrek ve bağırsak iltihabı olanlar domatesi;domates suyu halinde almalıdır.
  • Vücutta biriken üre asidi,ürat tuzlarını eriterek idrarla dışarı atmakdatır.
  • Romatizma ve damla hastalığının iyileşmesine yardım etmektedir.

Domateste yüksek miktarda ” Likopen” bulunmakdır. Likopen (lycopen) yapı itibariyle diğer karotenoidlerden daha uzun,4 çift bağla birleşmiş,doymamış açık zincir içeren bir karotenoid olup,karoten’in izomeridir. Formülü ( C40 H56 ) karotenle aynı olmasına karşın, yapısı farklıdır. Likopen olgun kırmızı domateste parlak kırmızı rengi veren bir pigmenttir. Domateste meyve rengini klorofil ve karotenoid grubu renk maddeleri oluşturmaktadır. Olgunlaşma süresince klorofil parçalanıp süratle azalırken, karotenoid grubunda devamlı sentezleme ile birikim oluşur.

Meyvede yeşil renkli klorofil ( ısı,ışık,CO2,etilen,bazı besin maddeleri,su ve hava nemi gibi ) faktörlere bağlı olarak sarı renkli ksantofil ( C40 H56 O2 ) ve sarı,turuncu,kırmızı renklerde olabilen Karoten (C40 H56 )’e ve kırmızı renkli likopen(C40 H56 )’e dönüşür. Ksantofil, karoten ve likopen’e ” Carotenoid = lipochrom ” renk maddeleri de denir. Karotenoidler bitki ve hayvanlarda yaygın şekilde bulunan kırmızı, sarı, kahverengi ya da portakal renginde lipid bileşiklerdir. Domatesde arzulanan kırmızı rengin oluşması karotenoid grubu renk maddelerinden özellikle likopenin birikimine bağlıdır.  Likopen’in bir antioksidant olarak değişik kanser türlerine ve kalp hastalıklarına karşı koruyucu etkisi bulunmaktadır.

Yapılan araştırmalar sonucunda likopenin başta prostatkanseri olmak üzere, meme kanseri, mesane ve rahim kanserinin gelişmesini ( kardiyovasküler ) kalp hastalıklarını ve batı dünyasında yaşlı (65 yaş üzerindeki ) insanlarda çok yaygın olan yaşa bağımlı göz merceği dejenerasyonunu engelleyici etkisi olduğu saptanmıştır.Haftada iki defa domates ürünü tüketenlerde prostat kanseri riski, hiç tüketmeyenlere göre % 34 daha azdır.İncelenen 46 meyve ve sebze içinde sadece domates ürünlerinin prostat kanserini önlemede ölçülebilir bir ilişkiye sahip olduğu gözlenmiştir.Doğal likopen tüketen hastalarda tümörlerin küçüldüğü ve gerilediği görülmüştür.

Salça,sos,ketçap,meyve suyu gibi domates ürünlerindeki likopen vücut tarafından daha kolay alınır. Domates likopen açısından zengindir, fakat taze domatesin bir miktar yağ ile pişirilmesi, likopenin vücut tarafından daha kolay alınmasını sağlamaktadır. İşlem sırasında uygulanan farklı sıcaklıklarda likopenin kimyasal formu değişir, vücut tarafından daha kolay alınır.

Domates salçasındaki likopen, taze domatese göre vücut tarafından 2,5 kat daha fazla absorbe edilir.

Günde iki bardak ( en az 540 ml ) domates suyu tüketmek vücuttaki likopen seviyesini yükseltmekte, sağlıklı olmamızı sağlamaktadır.Likopeni insan vücudu üretmez. Vücut likopeni günlük besinlerden alır.Bunların başında yüksek oranda likopen içeren domates ve domates ürünleri gelir.